Moğol istilaları ve fetihleri, 13. yüzyılda başlayıp 14. yüzyılda sonlanan, sonlanana dek de Avrasya’nın büyük bir bölümünü kaplayan ve geniş Moğol İmparatorluğu’nu oluşturan bir dizi istilalar ve fetihler dizisi. Tarihçiler, Moğol istilalarını insanlık tarihin en ölümcül olaylarından biri olarak görmektedir. Ek olarak Moğol seferleri, hıyarcıklı vebayı Avrasya’nın büyük bir kısmına yayarak 14. yüzyılın en ölümcül olayı olan Kara Ölümünü ateşlemeye yardımcı olabilmektedir.
Moğollar yüzyıllar içinde artan nüfuslarına bağlı olarak Orta Asya’da güçlendiler ve çevrelerindeki toplulukları bölgelerini istila ettiler. İstilaya uğrayan toplumlardan biri de Oğuzlardır. Anadolu’ya yönelen Oğuz (Türkmen) akınları, kronolojik olarak iki dönemde gerçekleşti. Birinci akın dalgası Selçuklu yönetiminin zorlaması ve zaman zaman teşvikiyle 1015 – 1020 tarihleri arasında gerçekleşmiştir. Oğuzların Anadolu’ya en geniş çaplı akınları ve yerleşmeleri ise, Selçuklu topraklarına da yayılan Moğol akınlarının önünden kaçmalarıyla 1220’li yıllarda başlamıştır. Bu akınlarla 13. Yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’nun büyük bir bölümü Oğuzlar tarafından askeri olarak istila edilmiştir. Ancak Moğol istilalarının etkileri Anadolu içlerine doğru genişledikçe Oğuzlar daha batıya, Bizans sınırlarına doğru çekilmek zorunda kaldılar. Bu bölgeler, gerek Selçuklular, gerekse Anadolu Selçukluları tarafından “uç” olarak tanımlanan topraklardır. Örneğin 1240’lı yıllarda Malatya civarında bulunan Germiyanoğulları, Moğol baskısından kaçarak 1260’lı yıllarda Kütahya civarlarına gelmişler ve buralarda kendi beyliklerini kurma olanağına sahip olmuşlardır.
13. yüzyılında başlayan Moğol istilası; Moğolların Cengiz Han’ın bayrağı altında Orta Asya, Doğu Avrupa, Çin ve Sibirya Ovaları’nı istila etmesidir. Moğol kabilelerini birleştiren Cengiz Han büyük bir imparatorluk kurdu. Ardından yaptığı fetihlerle ününe ün katan Cengiz han ele geçirdiği kalelerdeki herkesi katletmekle tanınırdı. Doğudan gelen bu haberler Avrupalıları korkuttu. Kısa sürede birçok savaş ve 3.000.000-6.000.000 insanın ölümüne neden olmuştur.
Moğol istilası sırasında Moğollar birçok kenti yağmalamış, birçok katliam yapmış ve Orta Asya’da yaptığı saldırılar yüzünden birçok Türk halkın Anadolu’ya göç etmesine neden olmuştur. Yaşanılan yağma, göç, savaş gibi unsurlar yerleşik hayattaki birçok devleti etkilerken göçebe o
lan halklar fazla etkilenmemiştir. Dünya tarihi açısından önemli bir olay olan Moğol istilası birçok sonuç doğurmuştur.
Moğol istilası son olarak 14. yüzyıl’da Hindistan’ın istila edilmesine varana kadar devam etmesine rağmen Timur İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Anadolu üzerindeki etkisini yitirmiştir.
Moğollar bu süreçte birçok devlet kurmuş, Çin’e hükmetmiş ve Japonya’ya çıkartma yaparak bir ilke imza atmış, Avrupa’nın siyasi güçlerini değiştirmiş ve dünyaya korku salmıştır. Ancak Moğolların kurmuş olduğu devletler sürekli taht kavgaları ve dış güçler yüzünden yıpranıp zamanla yıkılması Moğol istilalarının son bulmasına sebep olmuştur.
