KAVRAM OLARAK YEREL MEDYA

Yerel medya, bir ülkede özellikle büyük kentler dışındaki yerleşim birimlerinde yani il, ilçe ve beldelerde yayımlanan/yayın yapan, bulundukları yörenin haberlerini veren, sorunlarını dile getiren, halkın isteklerini ilgililere aktarmayı hedefleyen araçlardır. Yerel medya kavramında dikkat çeken en önemli detayın gazete, radyo ve televizyonların yalnızca belirli bir yörede faaliyet göstermeleridir. Bu noktanın altını çizen bir başka tanıma göre yerel medya, sınırları dar ve tanımlanmış bir yörede (kasaba, kent ya da bölge), yöre halkını bilgilendiren, eğiten, eğlendiren ve böylece kamuoyunun serbestçe oluşmasına katkıda bulunan kitle iletişim araçlarıdır.

20. yüzyıl sonu ile içinde bulunduğumuz çağda özellikle sayısal tabanlı iletişim teknolojisinde yaşanan hızlı gelişmeler yerel medyayı daha farklı bir kulvara taşımıştır. Söz konusu teknolojik gelişmeler, yerel medyanın kapsama alanının ve hedef kitlesinin değişip genişlemesine, ulusal hatta uluslararası medya karşısında güç kazanmasına neden olmuştur. Bugün gelinen noktada yerel medyanın ancak ve ancak yer verdiği konular ekseninde yerel olduğunu iddia etmek mümkündür.

YEREL MEDYANIN GELİŞİM SÜRECİ

Gutenberg matbaası sonrası çağdaş anlamda ilk gazete ve dergicilik faaliyetleriyle birlikte yazılı basın gelişirken, bu gelişme öncelikle yerel boyutta yaşanmış dolayısıyla yerel basın ya da yerel medya ortaya çıkmıştır. İletişim teknolojisinde hızlı gelişmelerin yaşandığı 20. yüzyılda ise radyo ve televizyon yayıncılığının başlamasıyla birlikte gazete ve derginin ötesinde radyo ve televizyon da yerel medyanın gelişim sürecine eklemlenmiştir. Türkiye’de ise yerel medyanın ortaya çıkışı dünya ile paralellik göstermezken, özellikle özel radyo ve televizyon yayıncılığıyla birlikte gelişimi benzer bir seyri izlemiştir.

Dünyada Yerel Medya

Dünyada yerel medyanın ortaya çıkışı sürecinde etkili olan faktörleri şu şekilde gruplandırmak mümkündür:

• -Ekonomik faktörler,
• -Sosyokültürel ve politik faktörler,
• -Teknolojik faktörler,
• -Mesleki faktörler.

Ticari kapitalizmin geliştiği ve matbaanın hızla yaygınlaştığı Avrupa’da yayımlanan ilk gazetelerin o zamanın ulaşım ve iletişim teknolojileri göz önünde bulundurulduğunda yerel olduğunu söylemek olasıdır. Bu nedenden dolayı örneğin ilk Fransız günlük gazetesi Journal de Paris, sadece Paris bölgesinde yayımlanmıştır. Yerel basının oluşmasında tarihsel koşulların ağır bastığı İtalya’da ilk yerel gazete Floransa’da 1636’da yayım hayatına başlamıştır. İngiltere’de ise yerel basının doğuşu 1700’lere kadar uzanırken, Almanya’da yerel gazeteler yayımlandıkları yörenin sembolü haline gelmiştir. Washington Post ve New York Times gibi şehir isimleriyle anılan güçlü günlük gazetelere sahip Birleşik Devletler’de, yerel gazeteler Amerikan bağımsızlık savaşında önemli bir rol üstlenmiş ve o dönemden itibaren kendini dördüncü güç olarak görmeye başlamıştır.

Yerel medyanın ortaya çıkışı yerel gazeteler üzerinden gerçekleşirken gelişimi noktasında iletişim teknolojisindeki gelişmeler ve bu gelişmenin son halkası yeni iletişim teknolojileri ile uzakların daha da yakınlaşması, ticari kapitalizmin endüstriyel kapitalizme evrilmesiyle basın sektörünün basın endüstrisine dönüşmesi, mesleki pratiklerin standartlaşması ve mesleki örgütlenmelerin hız kazanması, sansür ve baskı yerine iletişim özgürlüğünün modern hukukta teminat altına alınması ve modern demokrasinin yaygınlaşması gibi faktörler etkili olmuştur.

Yerel medya gelişip yaygınlaşırken bu süreçte en dikkat çekici gelişme mülkiyet yapısındaki değişim olmuştur. Bu gelişimin yansıması olarak günümüzde özellikle liberal demokrasi ve ekonomi açısından dünyanın ileri ülkelerine bakıldığında yerel medyanın çok güçlü ve yaygın olduğu, ağırlıkla yerel konuları öne çıkardıkları için yüksek tirajlara sahip oldukları dolayısıyla ulusal medya gibi reklam pastasından önemli bir pay aldıkları görülmektedir.

Türkiye’de Yerel Medya

Osmanlı’da payitaht merkezli basın faaliyetleri doğrudan devletin desteği ve kontrolünde resmî olarak ortaya çıkıp gelişirken, İstanbul dışındaki yerel basın ya da diğer ifadeyle yerel medya da benzer bir şekilde ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Islahat Fermanıyla birlikte mutlakiyetçi yönetimin hafifletilmesi ve beraberinde katılımcı yönetim anlayışının benimsenmesinin bir sonucu olarak eyalet yerine vilayet sistemine geçilmesiyle vilayetlerde kurulan matbaalarda çıkarılan resmî nitelikteki vilayet gazeteleri yerel medyanın ilk örneklerini oluşturmuştur. Bu bağlamda, ilk yerel medya olarak iki gazete ön plana çıkmıştır. Birincisi Suriye vilayetinde yayımlanan Hadikat el-Ahbar gazetesi, ikincisi ise Tuna vilayetinde yayımlanan Tuna gazetesidir. Anadolu coğrafyasında yayımlanan ilk yerel gazete ise 1867 yılında Erzurum’da Vilayet Matbaasında haftalık basılan Envar-ı Şarkiyye (Doğu Işıkları) isimli gazetedir.

Avrupa’da giderek artan milliyetçilik akımının etkilerinin azaltılması amacıyla vilayet gazeteleri, ırk, dil ve din ayrımı gözetmeksizin imparatorluk sınırları içerisindeki bütün bir tebaayı ‘Osmanlı’ kimliği altında birleştirici bir misyon üstlenmiştir. Yerel basının öncüsü olarak devlet desteği ile yayımlanan ve genellikle düşük tirajlı olup haftalık çıkan vilayet gazeteleri resmî bir yayın organı olarak siyasi otoritenin kontrolü ve güdümünde kalmıştır.

Osmanlı’nın son dönemlerinde ortaya çıkan fikir akımlarıyla birlikte eğitim, bilgilendirme ve kamuoyu oluşturma işlevleri doğrultusunda giderek önem kazanan yerel medya Kurtuluş Savaşı sürecinde genel olarak millî bir duruş sergileyerek emperyalist işgale karşı çıkmış, hem millî mücadelenin örgütlenmesinde hem de halkın yüreklendirilmesinde toplumsal sorumluluk duygusuyla hayati bir misyon üstlenerek bağımsızlık zaferinin kazanılmasında önemli yararlar sağlamıştır. Cumhuriyet sonrası yerel medyanın kimi faktörlerin etkisiyle geliştiği ve yaygınlık kazandığı dikkat çekmektedir. Yerel medyanın gelişiminde etkili olan faktörler şunlardır:

• -Çok partili yaşama geçiş,
• -Basın İlan Kurumunun kurulması ve resmî ilan dağıtımı,
• -Sanayileşme, göç ve kentleşme,
• -Zorunlu eğitim ve okuma-yazma seferberliği,
• -Neoliberal politikalar ve serbest piyasa,
• -Haberleşme ve ulaşım alt yapısı ile ağının yaygınlaştırılması,
• -Özel radyo ve televizyon yayıncılığı,
• -İletişim özgürlüğünün yasal teminat altına alınması,
• -Yeni baskı teknikleri ile yeni iletişim teknolojilerinin hızla yaygınlaşması,
• -Mesleki pratiklerin standartlaşması ve mesleki örgütlenmelerin hız kazanması, Reklam verme anlayışının ve sektörünün gelişmesi.

Günümüzde niceliksel bir artışa rağmen yine de ülkemizde yerel medya Batıda olduğu gibi güçlü bir konum elde edememiştir. Çünkü yerel medyanın içerik bağlamında ulusal medyadan beslendiği ve dolayısıyla yerelleşemediği bir gerçektir. Bunun da ötesinde başta yetersiz sermaye olmak üzere, buna bağlı olarak niteliksiz kadro ile teknolojik imkânsızlıklar gibi birçok eksiği bulunmaktadır. Batıda olduğu gibi demokrasi kültürünün yaygınlaştırılması noktasında pek bir misyon üstlenememektedir.

YEREL MEDYANIN ÖNEMİ VE İŞLEVLERİ

Katılımcı bir yönetim anlayışı çerçevesinde yerel halkın yerel yönetimlere gerek temsilcileri gerekse sivil toplum örgütleri aracılığıyla katılması, yerel yönetimleri etkilemesi ve yönlendirmesi demokrasinin bir gereğidir. Bu kapsamda demokrasinin sağlıklı işleyişinde en önemli baş aktörlerden biri yerel medyadır. Çünkü yerel halkın demokrasi kültürünü geliştirmede ve yönetime katılmalarında yerel medya yaşamsal bir öneme ve işleve sahiptir. Gezgin, yerel medyanın işlevlerini özellikle demokrasi kültürü bağlamında ele almakta ve üç ana başlık altında toplamaktadır. Buna göre;

• -Demokratik yaşamın gereği olarak yerel yönetim-yurttaş arasında bilgi akışını sağlamak ve yurttaşların yönetime ve etkinliklerine ilişkin düşünce ve istemleri doğrultusunda kamuoyu yaratmak,
• -Yerel yönetim etkinliklerini kamu adına denetlemek,
• -Ulusal iradenin doğru ve amaca uygun yansımasında gerekli demokrasi kültürünü yerleştirmek.

Girgin’e göre yerel medyanın işlevleri şunlardır:

• -Devlet etkinliklerini ve hükûmet icraatlarını duyurmak,
• – Yerel kamu hizmetlerinin duyurulmasına çaba göstermek,
• -Yerel düzeyde kamusal hizmet veren özel ve kamu kuruluşları ile buralarda çalışan görevlileri kamu adına denetlemek,
• -Belirli konularda kamuoyu oluşmasını sağlamak,
• -Yerel yönetimle yurttaşlar arasındaki iletişimin gelişmesine katkıda bulunmak,
• –Yurttaşların kültür düzeylerinin yükselmesine katkı sağlamak,
• -Demokrasi kültürünün yerleşmesine ve gelişmesine yardımcı olmak.

YEREL MEDYANIN YAPISAL DURUMU VE İŞLEYİŞİ

Yerel medya işletmeleri haber ve fikir üreten ve aynı zamanda kültür endüstrisine dâhil olan hizmet organizasyonlarıdır. Yerel medya, diğer hizmet organizasyonlarından farklı olarak gazete, dergi, radyo ve televizyon aracılığıyla fiziksel bir ürün ortaya koyarak iletişim hizmeti sağlamaktadır. Hizmetin bu biçimde sunulması, yerel medya işletmelerinin kuruluş ve varoluşunda etkili olan ikili karaktere sahip amacın bir sonucudur. Bu perspektiften bakıldığında ise yerel medyanın diğer kurum ve kuruluşlardan farklı kurumsal ve yapısal özellikler taşıdığı anlaşılmaktadır.

Girgin’e göre yapısal özellikleri açısından yerel medyayı ikiye ayırmak mümkündür: -Birincisi, miras yoluyla babadan oğula geçen geleneksel gazetelerden oluşur. -İkincisi ise ofset basılan, bazıları da bölgesel olan gazetelerdir. Önceleri Babıâli sermayesi tarafından satın alınan ya da kurulan bu gazeteler, daha sonra yerel sermayenin eline geçmiştir.

Genel olarak üç tür gelire (satış, reklam ve resmî ilan) sahip olan yerel medyada birinci grupta yer alanlarda ciddi bir yönetim ve organizasyon yapısına rastlamanın mümkün olmadığı, ama ikinci gruptakilerin sermaye yapılarından dolayı daha profesyonel bir yapıya sahip oldukları söylenebilir. Matbaacılık mesleğinin hâkimiyeti altındaki birinci grupta yer alan yerel medyada yönetici ve sorumlu kadrolar hemen hemen hiç yokken, ikinci grupta yer alan yerel medya kuruluşlarında yönetim kurulu, genel yayın yönetmeni, genel yayın danışmanı, yazı işleri müdürü, teknik yönetmen gibi daha profesyonel bir yapılanma ve kadrolar yer almaktadır.

YEREL MEDYAYI ETKİLEYEN FAKTÖRLER VE SORUNLAR

Yerel medyanın doğup gelişmesine etki eden faktörler şunlardır:

• -Coğrafya,
• -Ekonomi,
• -Siyaset,
• -Bölgecilik,
• -Kültürel farklılık,
• -Etnik farklılık,
• -Okuma alışkanlığı ve
• -Teknolojik gelişme.

Yerel medyanın doğuşundan günümüze gelinceye kadar karşı karşıya olduğu ve kimi zamanla kangrene dönüşen ekonomik, politik, teknolojik ve toplumsal kaynaklı kurum içi ve dışı sorunlar bulunmaktadır. Bu sorunlar şunlardır:

a-) Kurum İçi Sorunlar:

• -Gelir/finansman sorunu,
• -Teknolojik yetersizlik,
• -Nitelikli eleman sorunu,
• -Ham madde temini sorunu,
• -Okunma/Dinlenme/İzlenme sorunu,
• -İçerik sorunu,
• –Dağıtım/yayın sorunu;

b-) Kurum Dışı Sorunlar:

• -Habere ulaşma zorluğu,
• -Yerel halkın medya tüketim alışkanlığı,
• -Yöresel yapı ve kültür,
• -Yaygın medyanın yerel ve bölgesel uygulamaları,
• -Medyada artan rekabet,
• -Siyasal ilişkiler,
• -Yasal sınırlamalar ve sorunlar.

TEKNOLOJİK GELİŞMELER VE YEREL MEDYANIN DÖNÜŞÜMÜ

Alışılagelmiş basın-yayın pratiği bilişim teknolojisinde yaşanan yöndeşme sonucu gelişen yeni iletişim teknolojilerinden etkilenmiş ve bu kapsamda yeni tür bir gazetecilik ve yayıncılık anlayışı ortaya çıkmıştır. Böylece, haber akışı, etkileşim, hızlılık, çeşitlilik ve erişim kolaylığı olarak tanımlanan yeni tür gazetecilik ve yayıncılık anlayışı bağlamında yerel medya bir dönüşüm süreci yaşamaya başlamıştır.

Dijitalleşme olarak ifade edilen bu yeni anlayışla birlikte yerel medya ilk olarak içeriklerini çevrimiçi ortama taşımış, devamında ise sosyal medyanın getirdiği etkileşimli ortamı kullanmaya çalışmıştır. Yeni iletişim teknolojileri ya da yeni medya, gazetecilik/yayıncılık bağlamında çeşitli olanaklar sunarak yerel medyayı dönüştürmektedir. Bu olanaklar şunlardır:

• -İnternet gazeteciliği/yayıncılığı,
• -Sosyal medya gazeteciliği/yayıncılığı,
• -Mobil gazetecilik/yayıncılık.

Bu olanaklar yerel medyaya, yerel coğrafya ve yerel halkın ötesinde bütün bir ülkeye hatta dünyaya ulaşma ile daha ekonomik bir gazetecilik/yayıncılık yapma imkânı sunmaktadır. Kapsama alanının genişlemesiyle birlikte hemşerilik kültürünün inşası ve sürdürülmesi ile aidiyet duygusunun oluşturulması noktasında başat bir rol vermektedir. Ayrıca, yerel medyanın toplumu seferber edebilme ya da diğer ifadeyle kamuoyu oluşturma kapasitesini daha hızlı, kolay ve ekonomik hale getirmektedir.