Roma Tarihinde 12 Levha Kanunları
12 Levha Kanunları olarak ünlenmiş kanunlar MÖ V. yüzyılda meydana gelen sınıf mücadeleleri sonucunda ortaya çıkan pleblerin bir başka kazanımıdır. Sonraki dönemlerde yaşayan antik Roma tarihçilerine göre consul’lerin güçlerini kısıtlamak ve yasaları ilk kez yazılı hale getirerek bunların herkes tarafından bilinmesini sağlamak amacıyla 450 yılında “decemviri” denilen ve adından da anlaşılacağı üzere on kişiden oluşan bir komisyon kurulmuştur. Bu komisyon bir yıllığına consul’lerin bile üzerinde olağanüstü yetkilerle donatılmıştı ve bir yılın sonunda cumhuriyet düzeninin düzgün işlemesi için ortaya yasalardan oluşan bir bütün koymakla yükümlüydü. Bazı kaynaklara göre bu komisyonun çalışmalarına ilaveten bir sonraki yıl benzer türden bir komisyon daha öncekinin çalışmalarını devam ettirdi ve sonuç olarak “12 Levha Kanunları” ortaya çıktı; bu yasalar yüzyıllar boyunca Roma hukukunun temelini oluşturan ve adeta bir anayasa gibi işlev gören bir hal aldı. Bu yasaların merkezinde aile, tarım ve hayvancılık gibi o zamanki Roma toplumunun temel kaideleri bulunmaktaydı. Evlilik, boşanma, miras ve babanın aile üzerindeki hakları gibi hususları düzenliyordu. Aynı zamanda toprak ve sınır meseleleri, tarım çiftlikleri, çitler, büyük-küçükbaş hayvanlar, meyve veren ağaçlar ve kölelere dair düzenlemelerin yanında mal ve can kastına sebep olan olayları da kapsayan bir çatı oluşturmuştu. Düzenlenen bir başka husus da borçlar ve borçlanmaydı. Akdeniz’in diğer bölgelerinde olduğu gibi Roma’da da borçlanma küçük ölçekli çiftçilerin alacaklısına ilelebet bağımlı hale gelmesine sebep olabilmekteydi. 12 Levha Kanunlarına göre bir borçlu alacaklısının şikâyeti halinde borçlarını 30 gün içinde ödemek veya kendisine verilecek cezaya razı olmak zorundaydı.
V. yüzyılın sonunda bazı siyasi ve dini kurumlar daha sonraki yüzyıllarda büyük oranda değiştirilip ayrıntılandırılacak olsa da işte bu şekilde oturmaya yavaş yavaş oturmaya başlamıştı. Roma’nın bu dönemdeki siyasi hâkimiyeti de Latium’un kuzey bölgesiyle sınırlıydı. Sonraki yüzyıllarda bu hâkimiyet yavaş yavaş adanın tamamına yayılacaktır.
