Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte Türkiye, yalnızca siyasi bir devrim değil, aynı zamanda toplumsal ve kültürel bir dönüşüm sürecine girmiştir. Bu dönüşümün en temel unsurlarından biri eğitim reformlarıdır. Mustafa Kemal Atatürk, eğitimin bir ulusun geleceğini belirleyen en önemli unsur olduğuna inanmış ve “Eğitimde devrim olmadan milletin gerçek anlamda ilerleyemeyeceğini” vurgulamıştır. Bu nedenle Cumhuriyet’in ilk yıllarında eğitim, modernleşme sürecinin merkezine yerleştirilmiştir.
1. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Eğitim Anlayışı
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde eğitim sistemi, medreseler ile modern okullar arasında bölünmüş durumdaydı. Din ağırlıklı öğretim anlayışı, bilimsel ve çağdaş düşüncenin gelişmesini engelliyordu. Ayrıca ülke genelinde okuryazarlık oranı son derece düşüktü. Bu nedenle Cumhuriyet’in ilk hedeflerinden biri, eğitimde birlik ve bilimsellik ilkesini hayata geçirmek olmuştur.
2. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924): Eğitimin Birleştirilmesi
3 Mart 1924 tarihinde kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Türkiye’deki tüm eğitim kurumlarını Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlamıştır. Böylece dinî ve sivil eğitim kurumları arasındaki ikilik ortadan kaldırılmıştır. Bu kanunla:
-
Medreseler kapatılmış, eğitim laik bir temele oturtulmuştur.
-
Eğitim programları merkezî olarak düzenlenmiş, milli bir müfredat oluşturulmuştur.
-
Kadın ve erkeklerin eşit eğitim hakkı yasal güvence altına alınmıştır.
Bu adım, Cumhuriyet’in laik ve ulusal kimliğinin inşasında dönüm noktası olmuştur.
3. Harf Devrimi ve Okuma-Yazma Seferberliği
1928 yılında kabul edilen Türk Harflerinin Kabulü ve Tatbiki Kanunu ile Arap alfabesi yerine Latin temelli Türk alfabesi yürürlüğe girmiştir. Bu devrim, sadece bir yazı değişikliği değil, aynı zamanda toplumsal dönüşümün en güçlü araçlarından biri olmuştur.
Atatürk, yeni harflerin hızla benimsenmesi için ülke genelinde Millet Mektepleri kurulmasını sağlamış ve kendisi de kara tahta başına geçerek halka ders vermiştir. Sonuç olarak kısa sürede okuryazarlık oranında büyük bir artış yaşanmıştır.
4. Köy Enstitüleri ve Halk Eğitimi Anlayışı
1930’lu yıllarda Türkiye’nin kırsal kesimlerinde eğitim eksikliğini gidermek amacıyla Köy Enstitüleri kurulmuştur. 1940 yılında yürürlüğe giren yasa ile köy öğretmenlerinin köylülerle birlikte üretim yaparak eğitim vermesi sağlanmıştır. Bu model, hem bilgi hem de pratik beceri kazandırmayı hedeflemiştir.
Köy Enstitüleri, Anadolu’da modernleşmenin en önemli araçlarından biri olmuş, binlerce öğretmen ve aydın yetiştirmiştir.
5. Kadınların Eğitime Katılımı ve Fırsat Eşitliği
Cumhuriyet döneminde kadınların eğitime katılımı da büyük bir ivme kazanmıştır. Kız çocuklarının okula gitmesi teşvik edilmiş, kız liseleri ve öğretmen okulları açılmıştır. Atatürk’ün “Bir toplum, cinslerinden yalnız birinin yüzyılımızın gereklerini öğrenmesiyle yetinirse o toplum yarı yarıya zayıf kalır.” sözü, bu anlayışın temelini oluşturur.
6. Üniversite Reformu (1933)
1933 yılında yapılan Üniversite Reformu, yükseköğretimde köklü bir dönüşüm yaratmıştır. İstanbul Darülfünunu kapatılmış, yerine çağdaş bilim anlayışıyla İstanbul Üniversitesi kurulmuştur. Bu reformla birlikte Avrupa’dan, özellikle Nazi Almanyası’ndan kaçan birçok bilim insanı Türkiye’ye davet edilmiştir. Bu akademisyenler, Türk üniversitelerinde modern bilimsel düşüncenin yerleşmesine öncülük etmiştir.
Sonuç
Atatürk döneminde gerçekleştirilen eğitim reformları, modern Türkiye’nin kültürel ve bilimsel temelini oluşturmuştur. Eğitimin laik, bilimsel, karma ve ulusal bir yapıya kavuşması, Türk toplumunun çağdaş uygarlık düzeyine ulaşma hedefinin önünü açmıştır. Bugün Türkiye’nin eğitim sistemindeki birçok kazanım, o dönemde atılan temellerin eseridir.
Atatürk’ün şu sözü bu reformların özünü özetler:
“En önemli ve verimli görevlerimiz, milli eğitim işleridir. Eğitimdir ki, bir milleti ya özgür, bağımsız, şanlı, yüksek bir topluluk hâlinde yaşatır ya da esaret ve sefalete terk eder.”
Kaynakça
-
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu
-
430 Sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu (1924)
-
Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II
-
Zürcher, E. J. (2017). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları.
-
Akyüz, Y. (2020). Türk Eğitim Tarihi. Pegem Akademi.
-
Kansu, A. (2018). Atatürk Dönemi Eğitim Politikaları. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
