Nazi Almanyası, Almanya’nın 1933 ile 1945 yılları arasında, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (NSDAP) idaresi altında, tek parti rejimine dayalı yönetim sistemiyle “Führer” unvanlı hükûmet (1933-45) ve devlet başkanı (1934-45) Adolf Hitler’in liderliğinde egemenlik sürdüğü döneme verilen isim. Alman tarihi içerisinde “Reich”ların üçüncüsüdür; bundan dolayı Üçüncü Reich ismiyle de nitelendirilir.
Üçüncü Reich’ın oluşumu, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi lideri Adolf Hitler’in Paul von Hindenburg tarafından şansölye olarak görevlendirilmesi ile başladı. İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın teslim olmasına kadar geçen zaman zarfını teşkil eden bu dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik konularında gerçekleştirilen pek çok faaliyet nasyonal sosyalizmin etkisi altında gelişti.
Devletin isimleri
“Deutsches Reich” (Alman İmparatorluğu)
Almanya, “Alman İmparatorluğu” ismini çeşitli dönemlerde yürürlüğe giren anayasaların sonucunda kullandı. Bismarck’ın kurucusu olduğu Alman İmparatorluğu, 1871’de küçük Alman krallıklarının ve bağımsız Alman şehirlerinin bir federasyonu olarak kuruldu, 1918’de ise Kasım Devrimi ile yıkıldı. 1919’dan 1933’e kadar Almanya, “Weimar Cumhuriyeti” olarak isimlendirilen dönemde Alman İmparatorluğu ismini kullanmaya devam etti.
30 Ocak 1933’te Hitler’in şansölye olmasıyla Alman İmparatorluğu, “nasyonal sosyalist Führer devleti” sistemine geçiş yaptı. Hitler’in liderliğini yürüttüğü Alman İmparatorluğu, İkinci Dünya Savaşı’nın son aşamasında, 8 Mayıs 1945’te Alman kuvvetlerinin kayıtsız şartsız teslimiyle aynı anda son buldu.
“Großdeutsches Reich” (Büyük Alman İmparatorluğu)
Nasyonal sosyalistler zaman içerisinde Alman topraklarını genişletti. 12 ve 13 Mart 1938 tarihlerinde “Ostmark” olarak isimlendirilen Avusturya ilhak edildi. İkinci Dünya Savaşı boyunca Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı sonunda kaybettiği toprakların geri alınması ve doğudaki komşu ülkelerin işgal edilmesiyle, Alman İmparatorluğu en geniş sınırlarına ulaştı.
Nasyonal sosyalist rejim Büyük Alman İmparatorluğu ismine, 1848 yılında Habsburg monarşisi içerisinde yaşayan Almanları kapsayan ve “Büyük Alman Çözümü” olarak öngörülen, birleşik bir Alman ulus devletinin planı doğrultusunda sahip çıktı. Bu plan aslında 1871’de Pan-Alman Birliği’nin Alman İmparatorluğu’nu oluşturmasıyla gerçekleşmişti. Buna ek olarak, nasyonal sosyalist rejim “Büyük Alman İmparatorluğu” kavramına yayılmacı bir niyet ekledi: Etnik Almanlar ile diğer alanlar bir “Büyük Cermen İmparatorluğu” yaratmak için ülkeye dahil edilmeliydi.[2] Almanya sınırlarının ötesine gidilmesi tarihi bir zorunluluk olarak lanse edilmiştir.
Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’nin 1920 yılında ilan ettiği 25 maddelik parti programında ulusal topluluğun egemen olduğu Büyük Almanya’nın kurulması açıklanmıştı. Bundan dolayı, NSDAP iktidarı boyunca ele geçirilen yeni alanlar Büyük Alman İmparatorluğu’nun bir parçası ilan edildi.
26 Haziran 1943’te çıkan bir kararname ile, “Büyük Alman İmparatorluğu” kavramı resmiyet kazanarak “Alman İmparatorluğu” isminin yerini aldı.
İsim değişikliğinin bir sonucu olarak, devletin bastığı posta pulları “Deutsches Reich” yerine “Großdeutsches Reich” ismiyle çıkarılmaya başlandı.
“Drittes Reich” (Üçüncü Reich veya Üçüncü İmparatorluk)
Nasyonal sosyalistlere göre, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu Birinci Reich, Otto von Bismarck’ın 1871’den 1919’a kadar devam eden Alman İmparatorluğu ise İkinci Reich idi.
Weimar Cumhuriyeti döneminde parlamenter sisteme muhalif olan ve Almanya’nın Birinci Dünya Savaşı sonucundaki yenilgisini kabullenemeyen siyasi gruplar, milliyetçi ve otoriter bir yönetimin gelmesini istiyorlardı. Beklenen oldu. 1933’te nasyonal sosyalistlerin iktidara gelmesiyle Üçüncü Reich ilan edildi.
Ayrıca, Hitler Üçüncü Reich’ın bin yıl süreceğini ilan etmişti ve nasyonal sosyalist propaganda, “Tausendjähriges Reich” (Bin Yıllık İmparatorluk) kavramını ortaya çıkarmıştı.
Bayrak
Almanya 1919’da, cumhuriyetin ilanından sonra siyah-beyaz-kırmızı renklerden oluşan Reich bayrağını (schwarz-weiß-rote Flagge) kaldırarak günümüzde de kullanılan ve cumhuriyeti simgeleyen siyah-kırmızı-altın renklerden oluşan bayrağı (schwarz-rot-goldene Flagge) yürürlüğe koymuştu. Buna rağmen siyah-beyaz-kırmızı bayrak, Weimar Cumhuriyeti dönemindeki Alman ordusu Reichswehr tarafından kullanılmaktaydı ve tecim bayrağı olarak da yürürlükteydi. Siyah-kırmızı-altın bayrak, 1918 yenilgisini kabul etmeyen milliyetçi kesimler tarafından bir utanç sembolü olarak kabul ediliyordu. 1933’te Hitler’in iktidara gelmesiyle siyah-kırmızı-altın bayrak rafa kaldırıldı, Reich’ın sembolü olan siyah-beyaz-kırmızı bayrak yeniden millî bayrak olarak yürürlüğe kondu. Siyah-beyaz-kırmızı renkler 1867-1871 arasında hüküm sürmüş Kuzey Almanya Konfederasyonu’nun ve 1871-1918 arasında hüküm sürmüş Alman İmparatorluğu’nun bayrağını oluşturmaktaydı (Bu iki devletin siyah-beyaz-kırmızı bayrağı 3:2 oranındayken Üçüncü Reich’ınki 3:5 oranındadır).
Siyah-beyaz-kırmızı bayrak, 1933’ten itibaren 2 yıl yürürlükte kaldıktan sonra, 1935’te kırmızı zemin üzerindeki beyaz dairenin içerisinde yer alan siyah gamalı haçın bulunduğu bayrakla (Hakenkreuzflagge) değiştirildi (NSDAP bayrağından farklı olarak gamalı haçın yer aldığı beyaz daire merkezde değil soldadır). 1935-1945 arasında gamalı haç bulunan bayrak, Alman devletinin ve Alman ulusunun bayrağı olarak kabul edildi.
İdeoloji
Nasyonal sosyalizm, ulusal devrimci bir hareket olarak kendisini toplumun ve devletin her kademesinde belirleyici etmen yapan bir siyasal öğretidir. İçişlerinde ve dışişlerinde, ulusun mevcudiyetinin korunması ve geleceğinin planlamasının yapıldığı politik uygulamaları içerir. Ulusal toplum fikri, siyaset, ahlak ve hukuk gibi çeşitli meselelerde belirleyici kurallar koyan bu halk hareketi, 1933-1945 yılları arasında Almanya’nın resmî devlet felsefesi olarak yürürlükte kaldı. Nasyonal sosyalistler, o dönemin Almanya’sında ortak bir toplum dayanışması içerisinde, tek parti olan NSDAP’nin popülist yönetimi altında ulusal yükselmeyi hedefleyen politikalar doğrultusunda faaliyet göstermişlerdir.
“Führer devleti” (Führerstaat) sistemi
“Nasyonal sosyalist Führer devleti”, nasyonal sosyalizm ideolojisinin ortaya koyduğu, ülke yönetiminde tüm yetkilerin tek siyasal otoritenin egemenliğinde olduğu bir devlet modelidir. Adolf Hitler’in ilan ettiği nasyonal sosyalizmin öğretileri ve nasyonal sosyalist devlet sistemi kendi taraftarlarınca bir diktatörlük değil, tam anlamıyla bir ulusal egemenliği esas alan ve halka hizmet eden sosyal devlet sistemi olarak tanımlanmıştır. Tarafsız bir gözlem sonucunda nasyonal sosyalist yönetimin tek parti rejimine dayanan ve muhalefete yer vermeyen yönetim biçimi bir diktatörlük olarak kabul edilebilir.
“Führer devleti” sisteminin en üst basamağında devletin ve milletin lideri olan “Führer” yer alır. Führer, halkı ve devleti ilgilendiren meselelerde parlamentarizme alternatif olan hızlı bir uygulamayla, karar alma yetkisinin en üst kademesini kendisinde bulundurur. Ülke içindeki siyasal kuruluşların ve yerel yönetimlerin tümü Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi’ne bağlıdır. Üçüncü Reich döneminde temel öneme sahip mevzuat ve politika konularında halk egemenliği meşru edilmişti. Bunun için halk oylamaları gerçekleştiriliyordu. Nasyonal sosyalist devletin politik meselelerle ilgili soruları anlaşılır ifadelerle açıklandı ve genellikle “Evet” veya “Hayır” seçenekleri ile seçmenler tarafından karar olunabildi.
