Uçak Nedir?
Uçaklar, havacılık faaliyetlerinin yürütüldüğü temel araçlardır. Havadan daha ağır olup kanatlarını yalayan hava akımlarının aerodinamik etkisiyle uçan, hafif metallerden üretilmiş hava araçlarıdır. Havanın kanatları alt ve üstünden farklı hız ve sürelerde geçişine ek olarak motor gücünün sağladığı ivmeyle havada hareket ederler.
Havacılıkta uçuş emniyetini arttırmaya yönelik arayışlar ile makine, motor, elektronik gibi endüstrilerdeki gelişimler uçakları teknolojik olarak geliştirmiş, emniyetin yanında uçucu ekiplerin işlerini kolaylaştırıcı, yolcuların ise yolculuklarını daha konforlu ve eğlenceli hâle getirici bir yapıya bürünmüşlerdir. Gerek meteorolojik bilgiler gerek hava sahasına ilişkin bilgiler gerekse de uçağın mekanik aksamına ilişkin bilgiler doğru ve gerçek zamanlı bir şekilde uçuş ekiplerine hatta uçağı yerde takip eden hava trafik sorumlularına iletilmektedir. Uçağın kullanılmasının kolaylaştırılmasına yönelik çeşitli mekanik ve elektronik aksam da uçuş ekiplerine çeşitli kolaylıklar sağlamaktadır. Ticari, askerî, sportif amaçla kullanılmak üzere tasarlanıp üretilen uçaklar olduğu gibi kişisel kullanım amacıyla üretilen uçaklar da vardır.
1. Ticari Yolcu Uçakları
Ticari yolcu uçakları iş, turizm vb. nedenlerle seyahat etmek isteyen yolcuların hava yoluyla taşınması amacıyla tasarlanıp üretilmiş uçaklardır. Temel amaçları yolcu taşımaktır. Uçak teknolojilerindeki gelişime bağlı olarak uçakların yolcu kapasiteleri ve menzilleri giderek gelişmektedir. Hava yollarına uçak üretimi yapan şirketlerin de araştırma geliştirme faaliyetleri daha yüksek kapasiteli, daha uzun menzile duraklama yapmaksızın uçabilen, daha az yakıt ve enerji tüketen uçakları üretmeye yönelmiş durumdadır.
Bir yolcu uçağı gövde, motor ve iç tasarım olmak üzere üç ana unsurun birleştirilmesiyle meydana gelir. Öncelikle uçağın gövde yapısına karar verilmelidir. Uçaklar dar gövdeli ya da geniş gövdeli olarak büyüklüklerine göre bir sınıflandırmaya tabi tutulurlar. Tek koridorlu veya çift koridorlu olarak da adlandırılabilecek bu ayrım uçağın büyüklüğü ile ilgilidir. Uçakların menzillerine göre sınıflandırılması ise kısa, orta ve uzun menziller şeklindedir. Kesin bir kural olmamakla birlikte geniş gövdeli ve çift koridorlu uçaklar genellikle uzun menzilli uçaklardır. Orta ve kısa menzilli uçaklarda ise daha çok dar gövde – tek koridor kombinasyonuna rastlanılmaktadır.
Uçağın gövde yapısına ilişkin tespitlerin yapılmasının ardından uçağı uçuracak motor ve/veya motorlara ilişkin belirlemelerin yapılması gerekir. Uçaklarda kullanılan motorlar havada ihtiyaç duyulan itiş gücünü sağlamak amacıyla oldukça yüksek performansa sahip motorlardır. Farklı ısı ve basınç koşullarında sorunsuz hizmet verebilmeleri amacıyla yüksek teknolojiyle üretilip özel bir dizi testlere tabi tutulurlar. Belirli düzeyde uzmanlığa sahip uçak motoru üreticileri arasından seçim yapıldıktan sonraki aşama ise uçağın iç tasarımıdır.
Uçağın iç tasarımı kullanım amacına göre farklılık gösterebilir. Gövde içerisindeki alanın tamamı kargo taşımacılığına uygun şekilde tasarlanabileceği gibi bir miktar yük ve büyük çoğunlukla yolcu taşımak için de tasarımlar yapılabilir. Günlük hayatta karşımıza çıkan yolcu uçaklarında rastlanılan bu tasarım hava yolu şirketinin konumlandırıldığı pazar ve müşteri yapısına, yolcu ve şirket öncelikleri ile hava yolu yönetiminde uygulanan politikalara göre farklılıklar gösterebilir. Örneğin kabinin tamamı standart koltuklardan oluşabilir. Kabinin bir bölümünün konforlu seyahat etmek isteyen yolcular için özel tasarlandığı bir bölümünde ise standart yolcu koltuklarının olduğu ya da farklı konfor düzeylerine karşılık gelen birden fazla koltuk konfigürasyonu olduğu uçak içi koltuk tasarımları da söz konusudur. Tamamen özel kullanım için tasarlanan iç kabinler de uçak üretimleri arasında yerini almaktadır.
2. Özel Uçaklar
Özel uçaklar kullanım amaçları nedeniyle kişiye özel tasarlanan ve bireysel olarak mülk edinilip kullanılan uçaklardır. Yapıları gereği çok sayıda yolcu taşımak yerine az sayıda yolcuyu yüksek konfor ve fonksiyonellikle taşımaya yarayan uçaklardır. Gövde büyüklükleri ve menzilleri yolcu uçaklarına göre daha kısıtlıdır. Tercihlere göre geniş gövdeli ve uzun menzilli uçaklar da olabilirler. Ancak yüksek maliyetleri, daha fazla sayıda havaalanına inip kalkabilme imkânları, yakıt tüketimleri ve kapasiteleri nedeniyle orta menzil ve küçük ile orta büyüklükteki uçaklara bu kategoride daha fazla rastlanılmaktadır.
Özel uçaklarda kullanım kişisel ve temel amaç kişisel zevkler ve konfor olduğu için iç tasarımda çeşitli farklılıklar görülmesi olağandır. Çoğunlukla geniş ve rahat koltuklardan oluşan bu tip uçaklarda, tercihe, uçak büyüklüğüne göre toplantı salonları, dinlenme odaları, banyo vb. İmkânları sunacak düzenlemeler de yapılabilir. Özellikle iş adamları, devlet adamları gibi zümreler özel uçakları tercih etmekte bu uçakların sağladığı konfor, kullanım kolaylığı ve itibardan yararlanmayı istemektedirler.
Özel uçaklar günümüz iş dünyasında gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Bir yandan vakitleri oldukça değerli ve sınırlı olan kişilerin havaalanlarının standart yolcu prosedürlerine takılarak zaman kaybetmelerini önlemek, diğer yandan bu kişilere sunulacak hizmetlerle yorgunluk yıpranmalarını en aza indirmek amacıyla bu araçlar tercih edilmektedir. Özel uçaklar, havalimanlarının farklı bir bölümünde hizmet aldıkları için çok sayıda yolcu uçağının dahil olduğu yoğunluktan uzak kalmak ve hızlı hizmet almak gibi bir avantaja da sahiptir.
Sivil havacılığın özel uçaklarla yürütülen bölümü özellikle Amerika Birleşik Devletleri gibi geniş coğrafyaya sahip ülkelerde oldukça gelişmiştir. Bu yapıdaki ülkelerde temel ulaşım modu olan hava yolu taşımacılığının bu yönde gelişmiş olması, yüksek sermayeli şirketlerin yöneticilerine bu imkânı sunarak etkinlik ve itibarlarını arttırmak istemeleri de bu gelişime neden olan faktörler arasında sayılabilir. Ticari havacılığın geliştiği, aktif havaalanı sayısının arttığı ve ekonomi/ticaretin geliştiği ülkelerde özel uçak kullanımına yönelimin artması söz konusudur. Bu çerçevede uçak üreticilerinin gelişmekte olan ülkeleri hedef pazar alanı olarak gördüğünü ve bu pazarlara yönelik stratejiler geliştirdiğini söylemek mümkündür. Bu kapsamda çeşitli finansal kiralama modelleri, ortak/paylaşımlı kullanımlı uçak mülk edinme yöntemleri sıkça görülmektedir.
3. Askerî Uçaklar
Askerî uçaklar, askerî güvenlik ve diğer operasyonları yerine getirmek amacıyla üretilen uçaklardır. Savaşmak, çeşitli askerî görevleri yerine getirmek amacıyla yolcu uçaklarından farklı tasarım ve teknik özelliklerle üretilirler. Havacılığın ilk yıllarında ön planda olan askerî havacılık faaliyetleri zamanla yerini ticari havacılığa bırakmış olsa da askerî havacılık alanı yeni bir uzmanlaşma ve uçak üreticileri için farklı bir rekabet alanı olmuştur. Ülkelerin askerî üstünlük ve ulusal güvenlik gibi hassas konulara daha esnek bütçeler ayırması uçak üreticilerini de bu alanda gelişim ve yatırımlara teşvik etmektedir. Askerî havacılık teknolojisindeki gelişmeler çoğu zaman ticari hava aracı üreticilerinin de işine yaramakta ticari amaçla üretilen araç ve ekipman da askerî projelerde kullanım alanı bulabilmektedir.
4. Sportif ve Özel Amaçlı Kullanılan Uçaklar
Sportif amaçlı kullanılan uçaklar, gövde ve motorlarında çeşitli değişiklikler yapılarak modifiye edilmiş uçaklardır. Bu uçakların gövde ve motor yapıları normalden daha yüksek hız, basınç gibi koşullara dayanacak şekilde geliştirilmiştir. Söz konusu uçaklar gösterilerde ve yarışlarda kullanılmaktadır.
Özel amaçlı kullanılan uçakların başında zirai ilaçlama uçakları gelmektedir. Geniş tarım arazilerinin ilaçlanmasında önemli bir görev üstlenen zirai ilaçlama uçakları, gövdelerinde yer alan bölmelerdeki kimyasalları belirli bir alana yayma görevini yerine getirirler. Benzer bir amaçla kullanılan diğer bir uçak türü de yangın söndürme uçaklarıdır. Zirai ilaçlama uçaklarına benzer bir işleyişe sahip olan bu uçaklar yangınlara müdahalede kullanılmaktadır. Yapıları, zirai ilaçlama uçaklarına kıyasla farklılık gösteren bu uçakların gövdelerindeki depolama alanları daha geniş kapasiteli olduğu gibi su alma ve püskürtme sistemleri de daha yüksek kapasiteli ve gelişmiştir.
