Coğrafi Bilgi Sistemlerinde (CBS) En Sık Kullanılan Terimler
Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS), haritalama, analiz ve veri yönetimi için kullanılan güçlü bir teknolojidir. CBS ile ilgili çalışmalar yapan mühendisler, planlamacılar ve araştırmacılar, bu sistemin temel terimlerini bilmelidir. İşte CBS dünyasında en sık kullanılan temel kavramlar ve anlamları:
1. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS / GIS – Geographic Information System)
CBS, mekânsal (coğrafi) verilerin toplanması, saklanması, işlenmesi, analiz edilmesi ve görselleştirilmesini sağlayan sistemlerin genel adıdır.
2. Konumsal (Mekânsal) Veri
Gerçek dünyadaki nesnelerin harita üzerinde temsil edilen verilerine denir. Nokta, çizgi ve çokgen (polygon) gibi farklı formatlarda olabilir.
3. Öznitelik (Öznitelik Verisi – Attribute Data)
Coğrafi bir varlığa ait tanımlayıcı bilgiler içeren veri türüdür. Örneğin, bir bina için adres, kat sayısı veya kullanım amacı gibi bilgiler öznitelik verisidir.
4. Katman (Layer)
CBS’de veriler genellikle farklı katmanlar halinde saklanır. Her katman belirli bir veri türünü içerir (örneğin, yollar, nehirler veya binalar).
5. Raster Veri
Piksel tabanlı veriler olup genellikle uydu görüntüleri, hava fotoğrafları ve ısı haritaları gibi veri türlerini içerir.
6. Vektör Veri
Piksel yerine koordinatlar kullanılarak temsil edilen verilerden oluşur. Vektör veriler üç ana türde olabilir:
- Nokta (Point): Tek bir koordinat ile ifade edilir (örneğin, su kuyusu).
- Çizgi (Line): İki veya daha fazla noktanın birleşimiyle oluşur (örneğin, yollar, nehirler).
- Alan/Poligon (Polygon): Kapalı şekillerle temsil edilen nesneler (örneğin, şehir sınırları, göller).
7. Coğrafi Koordinat Sistemi (Coordinate System)
Yer yüzündeki noktaların konumlarını belirlemek için kullanılan sistemdir. En yaygın koordinat sistemleri:
- Enlem ve Boylam (Latitude & Longitude)
- UTM (Universal Transverse Mercator)
8. Projeksiyon (Projection)
Dünya’nın küresel yüzeyinin iki boyutlu bir harita üzerine aktarılma yöntemidir. Farklı projeksiyon türleri, haritalarda şekil, mesafe ve alan ölçümlerinin doğruluğunu etkileyebilir.
9. Tampon (Buffer) Analizi
Bir nokta, çizgi veya alan etrafında belirli bir mesafede etki alanı oluşturmayı sağlayan analiz türüdür. Örneğin, bir nehir etrafında 500 metre genişliğinde bir koruma alanı belirleme işlemi tampon analizidir.
10. Rota Optimizasyonu
Ulaşım planlamasında kullanılan, en kısa veya en hızlı rotayı belirlemeye yarayan analiz yöntemidir.
11. Sayısallaştırma (Digitization)
Kağıt haritaların veya görüntülerin vektör formata dönüştürülmesi işlemidir. CBS yazılımları kullanılarak yapılan bu işlem, eski haritaların dijital ortama aktarılmasını sağlar.
12. Katmansal (Overlay) Analiz
Farklı CBS katmanlarını üst üste bindirerek mekânsal ilişkileri analiz etme işlemidir. Örneğin, tarım arazileri ve su kaynakları katmanlarını birleştirerek sulama planlaması yapılabilir.
13. CBS Yazılımları
CBS çalışmalarında en çok kullanılan programlardan bazıları:
- ArcGIS (ESRI tarafından geliştirilmiştir.)
- QGIS (Açık kaynaklı bir CBS yazılımıdır.)
- Google Earth Pro (Haritalama ve mekânsal analiz için kullanılır.)
Sonuç
CBS, birçok sektörde kullanılan güçlü bir teknolojidir ve temel kavramları anlamak, sistemden verimli şekilde yararlanmak için gereklidir. Haritalama, analiz ve veri yönetimi süreçlerinde yukarıda belirtilen terimler sıkça kullanılmaktadır.
