Postmodernizm, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren edebiyat başta olmak üzere sanat, felsefe ve kültür dünyasında etkili olmuş bir düşünce akımıdır. Modernizmin kesin doğrularına ve tekil gerçeklik anlayışına karşı çıkan postmodernizm, çoğulculuğu, parçalanmışlığı ve farklı bakış açılarını öne çıkarır. Türk edebiyatında postmodern anlatım teknikleri, özellikle 1980 sonrası roman ve öykülerde belirginleşmiştir.
Bu makalede postmodern anlatım tekniklerinin ne olduğu, Türk edebiyatındaki örnekleri ve bu tekniklerin edebiyata kattığı yenilikler ele alınacaktır.
1. Postmodernizmin Temel Özellikleri
Postmodern edebiyatın ana çizgileri şu şekilde özetlenebilir:
-
Çoğulculuk: Tek doğru yerine birden fazla gerçekliğe yer verilir.
-
Parodi ve ironi: Geleneksel anlatılar alaya alınır veya yeniden kurgulanır.
-
Metinlerarasılık: Farklı eserler birbirine göndermeler yapar.
-
Parçalı kurgu: Doğrusal (lineer) olay örgüsü yerine kesintili, kırık bir kurgu tercih edilir.
-
Okur katılımı: Yazar, okuru metnin bir parçası haline getirir.
-
Gerçek ile kurmacanın iç içeliği: Gerçeklik sorgulanır, kurmaca ile hayat arasındaki sınırlar bulanıklaşır.
2. Türk Edebiyatında Postmodern Anlatımın Ortaya Çıkışı
Türk edebiyatında postmodern anlayış, 1970’lerden itibaren özellikle öykü ve romanda kendini göstermiştir. Ancak asıl güçlü yansımasını 1980 sonrası vermiştir. Toplumsal, siyasal ve kültürel dönüşümler, edebiyatta yeni anlatım biçimlerinin denenmesine yol açmıştır.
Bu dönemde yazarlar, geleneksel roman tekniğini sorgulamış, Batı’daki postmodern etkilerle kendi kültürel öğelerini harmanlamıştır.
3. Postmodern Anlatım Teknikleri ve Türk Edebiyatındaki Örnekleri
a) Metinlerarasılık
Bir metnin başka bir metinle sürekli diyalog içinde olmasıdır. Yazarlar, klasik edebi eserlerden alıntılar yapar veya onlara göndermelerle yeni bir kurgu oluşturur.
-
Orhan Pamuk – Kara Kitap: Doğu ve Batı edebiyatından metinlerle yoğun göndermeler içerir.
-
Latife Tekin – Sevgili Arsız Ölüm: Halk anlatıları ve masallardan beslenir.
b) Üstkurmaca (Metafiction)
Yazarın, yazdığı metin üzerinde konuştuğu, okura eserin kurmaca olduğunu hatırlattığı tekniktir.
-
Oğuz Atay – Tutunamayanlar: Anlatıcı sık sık okura seslenir, metnin kendisini tartışır.
-
Orhan Pamuk – Yeni Hayat: Romanın yazılma süreci de romanın bir parçası haline gelir.
c) İroni ve Parodi
Geleneksel türlerin alaya alınması veya farklı bir biçimde yeniden yazılmasıdır.
-
Bilge Karasu – Gece: Siyasi atmosferi ve anlatı kalıplarını ironik bir dille işler.
-
İhsan Oktay Anar – Puslu Kıtalar Atlası: Tarihi anlatıları fantastik öğelerle parodileştirir.
d) Parçalı ve Çizgisel Olmayan Kurgu
Olaylar kronolojik sıraya göre ilerlemez, parçalı bir anlatım kullanılır.
-
Latife Tekin – Berci Kristin Çöp Masalları: Parçalı, kopuk bir anlatım yapısına sahiptir.
-
Orhan Pamuk – Benim Adım Kırmızı: Her bölüm farklı bir karakterin bakış açısıyla anlatılır.
e) Gerçek ile Kurmacanın İç İçe Geçmesi
Okur, gerçek olaylarla kurmaca arasındaki sınırın giderek kaybolduğunu hisseder.
-
Elif Şafak – Mahrem: Gerçeklik ve kurmaca sürekli yer değiştirir.
-
Orhan Pamuk – Kara Kitap: Gazete yazıları, hikâyeler ve roman olay örgüsü birbirine karışır.
4. Postmodern Anlatımın Türk Edebiyatına Katkıları
-
Anlatı çeşitliliği: Edebi türler ve teknikler zenginleşmiştir.
-
Okurun aktif katılımı: Okur, metnin sadece pasif bir alıcısı değil, aynı zamanda yorumcusu haline gelmiştir.
-
Doğu ve Batı sentezi: Geleneksel Türk anlatıları postmodern tekniklerle yeniden yorumlanmıştır.
-
Yeni bir edebi dil: Dil oyunları, ironi ve parodiyle farklı bir üslup geliştirilmiştir.
5. Sonuç
Türk edebiyatında postmodern anlatım teknikleri, edebi anlayışa yeni bir soluk getirmiştir. Oğuz Atay, Orhan Pamuk, Latife Tekin, Bilge Karasu, İhsan Oktay Anar gibi yazarlar sayesinde postmodern edebiyat, sadece Batı’dan alınmış bir akım değil, aynı zamanda Türk kültür ve geleneğiyle harmanlanmış özgün bir anlatım biçimi haline gelmiştir.
Bu teknikler, hem yazarların yaratıcılığını artırmış hem de okuyuculara edebiyatı farklı açılardan deneyimleme fırsatı sunmuştur. Bugün Türk edebiyatının en önemli eserlerinden birçoğu, postmodern anlatımın izlerini taşımaktadır.
Kaynakça
-
Atay, O. (1972). Tutunamayanlar.
-
Pamuk, O. (1990). Kara Kitap.
-
Tekin, L. (1983). Sevgili Arsız Ölüm.
-
Anar, İ. O. (1995). Puslu Kıtalar Atlası.
-
Karasu, B. (1985). Gece.
-
Ecevit, Y. (2001). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar.
-
McHale, B. (1987). Postmodernist Fiction. Routledge.
