Para karşılığı rütbe uygulaması, yoğunluklu olarak 17.yüzyıl ile 19.yüzyıl arasında Avrupa Ordularında görülen bir uygulamadır. Buna göre zengin ve asiller para karşılığında ordu bünyesinde rütbe satın alırdı. Sistem Avrupa’da sadece Rus İmparatorluğu ve Prusya’da kullanılmamıştır. Fransız Devriminin ardından Fransız Ordusunda kaldırılmışsa da Napolyon Bonapart tarafından uygulama yeniden yürürlüğe konmuştur. Uygulama en çok Büyük Britanya Ordusunda kullanılmış ve en geç de bu ülke tarafından yürürlükten kaldırılmıştır.

Britanya Ordusundaki uygulama

Para karşılığı rütbe uygulaması ilk olarak II. Charles döneminde başlatılmış ve 1871 yılındaki Cardwell Reformlarına kadar yürürlükte kalmıştır.

Satın alınabilen rütbeler

Para karşılığı rütbe sadece süvari ve piyade sınıflarında albay rütbesine kadar alınabiliyordu. İstihkâm ve topçu sınıflarında rütbe satın almak için Woolwich’deki Kraliyet Askerî Akademisinden mezun olma şartı aranmaktaydı. Rütbesini satın alan subaylar ve olağan yoldan rütbe almış subaylar arasında sürekli bir çekişme yaşanmaktaydı. Benzer bir durum Britanya Doğu Hindistan Şirketi ordusundaki subaylar için de söz konusuydu.

Sebepler

Para karşılığında rütbe uygulamasının ardındaki belli başlı sebepler aşağıda sıralanmıştır:

• Subay sınıfının sadece tek bir sosyal sınıftan oluşması isteğini yerine getiriyordu
• Uygulama yetkinin kötüye kullanılması veya ihmallere karşı güvence oluyordu. Başarısız komutanlar rütbe için ödedikleri ücreti geri almaksızın tasfiye edilebiliyorlardı.
• Uygulama sayesinde kurulu düzenin sürmesinden yana olanların komuta etmesi sağlanarak ordu birliklerinin herhangi bir darbe, ayaklanma veya isyana katılma ihtimalleri azaltılıyordu.
• Uygulama subayların zengin olmasını öngördüğü için bu kişilerin yağmalama, hırsızlık, askerlerin maaşlarına göz dikmek veya ordu mallarını satmak gibi işlere bulaşmayacakları öngörülüyordu
• Emekli olmuş subaylara bu yolla ek gelir sağlanıyordu

Ücretler

Subaylık rütbe fiyatları birliklere göre değişiklik göstermekle beraber genellikle aşağıdaki gibiydi. Örnek ücretler 1837 yılına dairdir:

• Yukarıdaki para birimlerinin günümüzdeki değerleri için 1£ yaklaşık olarak 290$ alınmalıdır.

Bir üst rütbeyi satın almak isteyen subay sadece kendi rütbesiyle satın almak istediği rütbe arasındaki ücreti ödemekteydi. Teorik olarak rütbe sadece belirli fiyata ve öncelikle o birlikteki en üst rütbeliye satılmak durumundaydı. Ancak uygulamada rütbe en çok parayı verene neredeyse bir açık artırma sonucunda verilirdi. Borç batağına düşen veya emeklilikten sonrasını düşünen subayların rütbelerini sattıkları görülmüştür.

Subaylar arasındaki sosyal sınıf yapısının bozulmaması birliğin en yetkili komutanın ilave sorumluluğuydu. Buna göre bir rütbe satın alınsa bilr eğer rütbeyi satın alan kişi beklenen sosyal sınıf özelliklerine ve geçmişine sahip değilse reddedilebilirdi. Özellikle sadece aristokratların kabul edildikleri muhafız birliklerinde durum böyleydi. Ayrıca birlikte belli bir güveni sağlamış astsubayların subay olması için birlik komutanları tarafından maddi olarak desteklendikleri de görülmüştür.

Tüm rütbeler para karşılığında satılamazdı. Eğer bir subay muharebede ölmüş veya kurmay heyete atanmışsa birlik içinde yeri para karşılığında doldurulamazdı. Ancak hastalık sonucu ölüm, emeklilik veya istifa ile boşalan rütbeler parayla satılabilirdi.

Uygulamanın kötü etkileri

Uygulamaya dair en kötü etkiler yoğun savaşlar döneminde yaşanmıştır. Bunlardan Napolyon Savaşları sırasında subaylar arasında yaşanan yoğun kayıplar uygulamanın en kötü yanlarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Yaşanan kayıpların ardından kadroların boş kalması ve zenginlerin cephe görevinden kaçması nedeniyle rütbeler çok az bir ücrete satın alınır hale gelmiştir. Bu halde komuta kademesine getirilen zenginler savaş meydanında ciddi kayıplara sebep olacak, başarısızlıkları çoğunlukla sorgulanmayacaktır.

Bu dönemde ordu içinde hızla yükselme olanağı da belirmiş, astsubaylar ve erat içinde cephede yararlılık gösterenler kendilerini göstererek rütbe almıştır. Hatta birlikler arasında yer değiştirerek rütbelerini artıran subaylar da görülmüştür.

Napolyon Savaşlarının ardından sonra Kırım Savaşına kadar görece barış içinde geçen dönemde sürdürülen uygulamayla Kırım Savaşı sırasında efsaneleşecek olan Hafif Süvari Alayının Hücumu başarısızlığının temelleri atılacaktır. Yaşanan kötü şöhretli mağlubiyetin ardından 1855 yılında toplanan komisyon uygulamanın aleyhine görüş bildirecek ve para karşılığı rütbe uygulaması Cardwell reformları ile sona erecektir. Benzer bir sistemin kullanıldığı ve Birleşik Krallık sömürge yönetimi altındaki Hindistan’da denetimi sağlayan Doğu Hindistan Şirketi silahlı kuvvetleri de 1857 Hindistan Ayaklanması sırasında subayların yetersizliği ve başarısızlıklarının görülmesi üzerine uygulamaya son verecektir.

Skandal

Orduyu ilgilendiren önemli bir kurumda rütbelerin parayla alınıp satılması uygulaması çok çeşitli yolsuzlukların yaşanmasına sebep olmuştur. Bunlardan en çok bilineni 1806 yılında ortaya çıkartılan olaydır. Bu olayda York Dükünün metresi olan Mary Ann Clark adlı kadının rütbe alım satımıyla ilgili aracılık yaptığı ve aracılık yaptığı kişilerden komisyon aldığı ortaya çıkmıştır.

Değerlendirme

Başlıca eksikliği parası olan deneyimsiz kişilere komutanın verilmesi ve parasız başarılı komutanların önünün kapanması olan para karşılığı rütbe uygulaması Britanya’daki toplumsal yapının korunması için güvence olarak değerlendirilmiştir. Silahlı kuvvetlerin komuta kademesi sadece zenginlere ve asillere açılarak ordunun darbe veya isyan gibi toplumsal düzeni değiştirecek eylemlerde bulunması önlenmiştir.