Mısır’ın Prehistoryası
Mısır’ın çöl bölgesi bugün yeryüzünün en kurak bölgelerindendir. Ancak prehistorik çağlara indiğimizde aynı dramatik görünümünün olmadığı son yıllarda yapılan araştırmalarda anlaşılmıştır. Sunu da belirtmek gerekir ki Mısır bugünkü bulgulardan yola çıkarsak hiç bir zaman Mezopotamya gibi tarımsal üretime olanak tanıyan, doğal yağış alan geniş coğrafi alanlara, uygun koşullara sahip olmamıştır. Ancak farklı bir formatta oluşmuş prehistorik yerleşmeler oluşabilmiştir. Ancak bunların gelişim süreci ve gelişim kabiliyetlerini de Mezopotamya ile doğrudan karşılaştırmak zor görünmektedir. Mısır’da günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önce yaz yağmurları ile oluşan mevsimsel, geçici göl alanları, bazı yerleşmecilere ev sahipliği yapmıştır.
Bugün Kahire’nin yaklaşık 800 km. güneyinde ve Nil’in yaklaşık 100 km. batısına lokalize edilen “Nabta Playa” olarak adlandırılan çöküntü alanı prehistorik çağa ilişkin birçok arkeolojik kalıntı barındırır. Bu kalıntılar söz konusu dönemde insan ve çevre ilişkisine ve sonraki dönemlerde oluşan Mısırlı toplulukların çevresel ve kültürel değişimlere uyum gösterme başarısına önemli örnek oluşturmaktadır. Yaz yağmurları ile oluşan bu geçici göl alanları, oluşturdukları nemli iklim yapısı ile özellikle göçebelere ev sahipliği yapmıştır.
Öncelikle bu insanların daha çok sütünden yararlandıkları sığır sürülerinin var olduğu öne sürülür. Bunlardan ürettikleri yan ürünlerle olasılıkla tüm yıl çöl ortamında yaşama olanağı bulabiliyorlardı. Yine bu insanlara ilişkin saz ve daldan yapılmış yuvarlak planlı kulübeler saptanmıştır.
Bu kulübelerdeki ocaklar çevresinde depolama alanları çeşitli tahıl türlerine ilişkin kalıntılar saptanmıştır. Yine aynı bölgede saptanan ve söz konusu yerleşiklerin takvim sistemine ait olduğu öne sürülen yuvarlak taş halkalar ilginçtir. Bilim adamlarına göre yağmur mevsiminin tarihinin öngörülmesinde -bilinçli olarak düzenlenen, yerleştirilen- taşlar üzerinde güneş ışınlarının oluşturduğu yansımalar dikkate alınıyordu. Bu günümüzden yaklaşık 6 bin yıl önce güneşin oluşturduğu gölgelerin matematiksel bir hesapla yorumlandığı oldukça erken bir takvim sistemiydi.
Mısır’ın çöllerinde geçici barınma olanağı tanıyan bu yaşam biçimi MÖ 4. binyılda son bulmaya başlamıştır. Nedeni tam olarak bilinmeyen iklimsel değişim sonucu Mısır Çölleri bugünkü, insan yerleşimine pek olanak tanımayan bir yapıya dönüşmüştür. Buna karşın Nil Nehir havzası bu insanlar için yeni bir yaşam alanlarına dönüşmüştür. İklimsel değişimin Nil üzerindeki olumlu etkisi çöl insanlarını nehir kıyılarına çekmiştir.
MÖ 5. Binyıldan itibaren Nil vadisinin yaşamaya olanaklı alanlar yarattığı anlaşılmakta. Kuraklaşan çölle birlikte Nil’in bataklık kısımları da, yaşamaya daha uygun alanlara dönüştü. Artık çöl ikliminin yarattığı olumsuz koşullar yeni bir yaşam yeri ve modelini zorunlu kılıyordu. Tüm yıl boyunca konaklayabilecekleri, tarım yapabilecekleri, sürülerini yaşatabilecekleri bir coğrafi yapı Nil Vadi ‘sinde ve yakın çevresinde onları bekliyordu. Aslında Vadi’nin neolitik dönemde yerleşmeye alanları barındırmış olması muhtemel olmakla birlikte, Nehir seviyesinin yükselmesi ve bununla birlikte Nil’in getirdiği alüvyonal tabaka söz konusu olası yerleşmeleri kalın bir mil tabakası altında bırakması muhtemeldir.
Mısır’ın özellikle Krallık öncesi dönem siyasi örgütlenmesindeki iki coğrafik bölüme dayalı yapılanma prehistorik yerleşmelerin coğrafi konum ve kültürel özelliklerinde de göze çarpar. Yukarı Mısır olarak adlandırılan bölümde Badari ve Nakada olarak adlandırılan kültürler ve Aşağı Mısır olarak adlandırılan bölümde Fayyum, Merimda, el-Omari ve Maadi gibi merkezlerde izlenebilen kültürler. Bu kültürleri biz daha çok nekropol alanlarından tanımaktayız. Yerleşme alanlarının yaklaşık olarak MÖ 6. Binyılda belirgin bir biçimde ortaya çıktığı söylenebilir. Kısmen çiftçilik daha çok hayvancılık yapan bu köy topluluklar daha sonra birer kent devletine dönüşecekti.
