Belgesel Filmin Önemi
Belgesel (dokümanter) deyimi “belgelerle ilgili, belgelerden oluşan, belgelere dayanan”
gibi anlamları dile getirdiği için kullanımı sadece sinemayla ilgili değildir. Belgesel film ise
sinema içinde ayrı bir yeri olan ve çeşitli alt türlere ayrılan sanat dalıdır. Belgesel filmin oluşumunda iki önemli öğe vardır. Belgesel film yapımcısı bu iki önemli öğeyi kullanarak bir eser üreten sanatçıdır. Belgesel film, insanların hem zihinsel etkinliklerini, hem de duygusal etkinliklerini harekete geçirmeyi amaçlar. Bu amaç da yaşamın gerçekliğini sanat yoluyla ifade etmeyle gerçekleştirilir. Belgesel film yaşadığımız dünyanın gerçekliğidir. Yaşamın kendisidir. Aslına sadık kalarak yeniden kurulmak yoluyla yorumlanan gerçekliğin bir yönünü akla ya da duygulara seslenecek biçimde film üzerine kaydetme yöntemlerinin tümü belgesel filmdir. Buna göre gerçeğe sadakat, belgeselin ayırt edici ve bu nedenle vazgeçilmez özelliğidir.
Belgesel sinemanın direği olan belgeler, belgesel filmlere malzeme olmakla, sürekli değişen, kaybolup giden değerlerin sonraki kuşaklara aktarılmasına, böylelikle toplumsal hafızanın canlı tutulmasına aracılık ederler. Başka bir deyişle, tozlu raflarda, arşivlerde bekleyen belgeler ya da her gün baktığımız ama göremediğimiz yaşam parçaları, belgesel filmcinin onlara kattığı ruhla bir vücut bulur ve konuşmaya başlar. Sinemayla özellikle de belgesel sinema ile uğraşıyorsak belgelemek su içmek, yemek yemek, uyumak gibi zorunluluk olarak çıkmalı karşımıza. Daha da ötesi nefes almak kadar içgüdüsel olmalı. Her gün aynı sokaklardan geçsek de, her gün aynı sokaklardan geçtiğimizin bilincinde olarak değişimi, varoluşu, yok oluşu, anlık olayları belgelemeyi ve biriktirmeyi görev saymalıyız.
Belgeler, belgesel sinemanın en önemli malzemesidir. Belgesel filmler yaparken belleklere yeni belgeler ekleriz. Belgesel Sinemacılar, gözlemleyen, kaydeden, olayların, durumların geçmişini, geleceğini araştıran yaklaşımlarıyla dünü ve bugünü yarına aktaran toplumsal hafıza elçisi olma sorumluluğunun bilincinde olduğunu söylemekteler. Toplumsal hafızayı oluşturmanın yolu ise anıları, insan hayatlarını bilgileri ve belgeleri biriktirmektir. Sesleri ve fotoğrafları biriktirmektir. Daha da ötesi ayrıntıları biriktirmektir. Belgesel sinemacının işi ise bu biriktirdiklerimizi estetik değerlerle önyargısız yoğurmak/yorumlamaktır. Belgesel sinemacının sonsuz bir özgürlük alanı vardır. Konu seçiminde zorlanmaz. Her coğrafyanın zengin bir doğası, her doğanın kendini üreten malzemesi vardır. Doğadan insana, insandan zamana akıp giden bu sonsuz süreçte belgesel sinemacı yaşanan çağı sorgulayan kişi olmaktan geri kalmayacaktır.
Sonuç olarak; belgesel sinema yaşadığımız günün ya da yakın tarihimizin “izdüşümüdür”. Yazılan cümle, çekilen bir kare fotoğraf ve giderek belleğin en güçlü açılımı olan belgesel sinema! Sanatın yaşantıyla, yaşantının tarih oluşturmakla buluştuğu, yedinci sanatın bu alt dalı, yeterince ilgi görmeye hak kazanmaktadır.
Belgesel film konusunu, insan ve hayatın içinden alır. Bilimin gereği olan “belgeleme”, sanatın gereği olan ‘estetik’ ve filmin gereği olan ‘kurgu’, belgesel filmin bir araya getirip bütünleştirdiği unsurlardır. Belgeleme, hayatin gerçek yanını; estetik, hayatin güzel yanını; kurgu da hayatın düzenini ifade eder aynı zamanda.
Robert Flaherty, 1922 yılında, Kuzey Kutbu’nda “Nanook of the North” (Kuzeyli Nanook)u çekerken şüphesiz, belgesel filmin bir gün, diğer konulu filmlerden apayrı, farklı bir yapı ve etki gücüyle gelişen bir tür olacağını düşünemiyordu. Sonraki yıllarda, önce sinemanın, ardından da televizyonun vazgeçilmeyen bir parçası olarak kendini gösteren belgesel film, sürekli genişleyen gerçekçi, yeni ve sanatsal çerçevesi içinde çoğu zaman dramalardan da öteye giden bir başarı çizgisini izleyecekti.
Belgeselin özgün yapısındaki güç, onun gerçeklere olan yakınlığından, araştırmaya ve yeniliğe açık, hatta bunları zorunlu kılan özelliğinden ve artistik karakterinden kaynaklanıyordu. Evet, belgesel film gerçekçiydi ve aynı zamanda yaşadığımız olaylarla ilgiliydi. Belgesel film; insanı ve tarihini, insanın sorunlarını, onun sosyal hayatını, hayat felsefesini, politikasını, değişen tavırlarını ve insanla ilgili her şeyi kapsıyordu. Belgeseldeki insana ve insanın gerçeğine yakınlık onu hayallerle örülmüş, kurgulanmış bir yapımdan daha öne çıkarıyor ve etkisini artırıyordu.
İngiliz belgeselinin babası ve dünya belgeselciliğinin ustalarından John Grierson, belgeselin önemini birkaç ilkeyle açıklar. Grierson önce, belgeselin gözlenmiş, seçilmiş ve gerçek dünyaya açılmış yeni ve hayatî bir sanat formu olduğuna inanır; ikinci olarak, belgesel yapımcısının materyali üzerinde, hikâye filmi yapımcısından daha geniş bir hayal gücüne sahip olması gerektiğini vurgular ve üçüncü olarak da, materyaller ve hikâyelerin, yapay konulardan daha çok gerçek olan kaynaklardan alınması gerektiğini söyler. Belgesel film, içeriği, konuya yaklaşım biçimi ve artistik kaygılarıyla olduğu kadar senaryosunun oluşması ve senaryo yazım özellikleriyle de kurgulu filmlerden farklılaşır. Senaryo, belgesel filmde de filmin temel hareket noktasıdır, ancak belgesel film senaryosunda konunun akışım belirleyen unsurlar, doruk noktalan ve seslendirme biçimi daha farklıdır. Belgesel filmler belli konular üzerinde yapılan araştırmaların sonuçlarının estetik kaygılarla seyirciye yansıtılmasına dayanan sinema yöntemidir. Belgeseller, sinemanın ilkel olduğu dönemden bu yana kendisini var etmiş bir yöntemdir. Bu yönüyle drama sinemasının alt yapısının oluşumunda önemli bir yeri vardır. Belgesellerin genel olarak toplumsal olaylara referans olması beklenir ancak bununla birlikte yaşamda referans noktaları olmayan birçok belgesel de vardır. Belgesellerin bilimsel çalışma metoduna bağlı kalması çalışmanın niteliğini gösterir.
Cereci, belgesel film, insanlığın çok yüksek tempolu serüvenlere doğru sürüklendiği gelecek yıllarda çok daha fazla önem kazanacağını ifade etmekte ve hayatın gerçeğini, güzelliğini ve düzenini bir arada yakalamak isteyenlerin belgesel filme yönelmelerini temenni etmektedir.
